این یادداشت را آقای «هوشنگ شیخی» پژوهشگر مسائل خاورمیانه به سایت ارائه داده‌اند.

 گروه دهکده جهانی-پایگاه تحلیلی بنیاد باران: نیمه‌شب جمعه با بسته شدن پل های بسفر و سلطان محمد فاتح در استانبول به وسیله تانک‌های ارتش و متعاقباً تصرف فرودگاه آتاتورک و شبکه تی آر تی تلویزیون دولتی ترکیه توسط نیروهای ارتش در ترکیه اعلام کودتا شد. بلافاصله پس از آن بیانیه ارتشیان، مبنی بر تشکیل دولت جدید و حمایت از ارزش های اصیل ترکیه و سکولاریسم توسط مجری شبکه تی آر تی خبر  با استرس و اضطراب فراوانی قرائت شد. بلافاصله نخست وزیر بن علی یلدیریم اعلام کرد که دولت ترکیه کنترل امور را به زودی در دست می‌گیرد. رئیس جمهور کنونی رجب طیب اردوغان و عبدالله گل رئیس جمهور پیشین در مصاحبه های جداگانه‌ای از طریق اسکایپ با شبکه سی ان ان ترک با چهر‌ه‌های بر افروخته خواستار حضور مردم در خیابان‌ها و جلوگیری از موفقیت کودتاگران شدند. به دنبال حضور مردم در خیابان‌ها اوضاع به نوع دیگری رقم خورد. به بیان دقیق‌تر طغیان ارتشی‌ها روی ناکامی به خود دید. در سال های ۱۹۶۰، ۱۹۷۱، ۱۹۸۰و ۱۹۹۷ ترکیه شاهد کودتاهای موفقی بوده است. حمایت بدنه اجتماعی، حمایت احزاب، هماهنگی فرماندهان ارتش و بدنه ارتش از ویژگی‌های برجسته کودتاهای گذشته بوده است. اما این بار با توجه به عدم همنوایی و مخالفت فرماندهان ارشد ارتش؛ ناشی از کم‌قدرت بودن دسته مخالفان اردوغان در ارتش، چراکه از ابتدای روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه اردوغان همواره در پی تضعیف قدرت ارتش بوده و در همین راستا در خلال سال‌های نخست‌وزیری از قدرت اقتصادی آن کاست و همچنین در مراحل مختلفی فرماندهان متمرد و مظنون به مخالفت را محاکمه و برکنار نمود، عدم حمایت اقشار مختلف مردم حتی در شهرهای کردنشین با وجود دارا بودن اختلاف و ستیز فراوان با حزب عدالت و توسعه، پیش‌بینی نکردن سناریوهای احتمالی در خصوص حضور مردم در خیابان‌ها از سوی نظامیان، مخالفت همه احزاب داخلی ترکیه با کودتا و تأکید بر حفاظت از دموکراسی و متمرکز بودن عملیات براندازی در استانبول و محدودیت‌های آن در آنکارا، همگی نشان از کامل نبودن شرایط این حرکت نظامیان دارد به‌طوریکه بیشتر به شورش و طغیان بخشی از ارتش می‌ماند تا کودتایی کامل و حساب شده. آنچه را که نباید از نظر دور داشت انبوه قدرت رسانه‌ای و جنگ روانی دولت ترکیه در همان لحظات آغازین بود به طوریکه امپراتوری رسانه‌ای اردوغان در شبکه‌های اجتماعی و تلویزیونی تمام‌عیار ظاهر شده و مانع از توفیق کودتاگران شد. این نکته نشان دهنده آن بود که در شرایط حاضر با وجود تعدد و تنوع رسانه‌ها، صرفاً با در دست گرفتن رادیو و تلویزیون دولتی، کودتاها موفق نمی شوند و  این جنبه از این عمل براندازانه مربوط به تجربه‌های قبلی در سده بیستم است. ناگفته پیداست که نارضایتی های اجتماعی و سیاسی فراوانی در ترکیه وجود دارد که نمونه‌های متعدد آن در تظاهرات و تجمعات مردمی در میدان تقسیم دیده شده و این نارضایتی‌ها در کمپین‌های انتخاباتی و فضای رسانه‌ای هم قابل درک است. اما آنچه در این حوادث مشهود بود، قدرت یافتن جامعه مدنی ترکیه، حمایت آن از دموکراسی و عدم رضایت برای برهم زدن دولت قانونی است.

اردوغان و دیگر سران حزب عدالت و توسعه در همان آغاز، شبه‌کودتای جمعه شب را به جنبش خدمت و فتح‌الله گولن نسبت دادند گرچه گولن این اتهام را رد و با کودتا مخالفت کرده است اما سران آک پارتی همچنان به پنسیلوانیا محل زندگی گولن اشاره دارند. این حوادث ترکیه، واکنش‌های سران بسیاری از کشورها را در پی داشته است. حمایت صریح دولت آمریکا از اردوغان و دولت قانونی این کشور یکی از نکات برجسته این واکنش‌ها بود. اما موضع اولیه عادل الجبیر وزیر امور خارجه عربستان شگفت‌آور می‌نماید چراکه در حمایت از دولت قانونی موضع‌گیری نکرد و بر عدم قضاوت در خصوص ماوقع تأکید داشت. همچنین روز قبل از عملیات براندازانه مذکور، وزیر خارجه عربستان در خصوص مواضع یلدیریم در رابطه با نزدیکی ترکیه و سوریه به این کشور هشدار داده بود. این سلسله مواضع اذهان را قدری به سوی دخالت عربستان سعودی هدایت می نماید که در وضعیت فعلی و با توجه به کمبود اطلاعات در این خصوص نمی‌توان اظهارنظر قطعی نمود. تعطیلی تمامی دفاتر دولت فرانسه در ترکیه روز قبل از این حوادث می‌تواند نشانگر آگاهی دستگاه‌های اطلاعاتی از وضعیت پیش‌رو باشد. به هر حال مواضع اعلامی سران کشورهای مختلف در دقایق حساس حوادث ترکیه می‌تواند در آینده بر روابط این کشور با آنان مؤثر واقع شود.

با توجه به رفتار شناسی اردوغان آنچه که ناگفته پیداست؛ مجازات کودتاگران در دستور کار دستگاه قضایی قرار می‌گیرد و همچنین تصفیه فرماندهان رده میانی ارتش که با جنبش گولن مرتبطند از اقدامات متعاقب کنترل بر شرایط خواهد بود. در دورنمایی گسترده‌تر افزایش محبوبیت اردوغان به عنوان یگانه فردی که تابحال چندین کودتا را در نطفه و اخیراً در خیابان شکست داده و هموار شدن راه برای ریاستی کردن نظام می تواند از پیامدهای شکست این عمیات براندازی دولت باشد. با توجه به مواضع عربستان سعودی پیش بینی می شود ارتباط آک پارتی با جریان اخوان المسلمین و قطر تقویت یابد. در حوزه فرامنطقه ای انتظار تقویت رابطه با ایالات متحده می‌رود. در خصوص مسئله کردها با توجه به مواضع حزب دموکراتیک خلق‌ها و مردم کرد در خصوص مخالفت با کودتا احتمال کاهش تنش‌ها و امیدواری به بهبود موقتی رابطه قدری بیشتر می‌شود. به طور کلی از یک سو افزایش قدرت اردوغان در داخل و افزایش محبوبیت آک پارتی و از سوی دیگر تضعیف مخالفان و تکرار درخواست به آمریکا در خصوص تحویل دادن فتح‌الله گولن به دولت ترکیه کشتار ده‌ها تن از شهروندان عادی و نظامیان، از نتایج احتمالی شکست شبه کودتا و شورش نظامیان خواهد بود. در وضعیت حاضر سازش با مخالفان و تغییر در رفتار و رویکردهای آک پارتی بعید می‌کند.